O pracy ludzkiego umysłu wciąż wiemy niewiele, na szczęście zasób informacji jest stale poszerzany. Jednym z najciekawszych zagadnień jest zapamiętywanie i zapominanie.
Czemu niektóre informacje pamiętasz całe życie, a inne zapominasz już po kilku sekundach? To wszystko zasługa gospodarności twojego mózgu.
Czym jest pamięć?
Nim przejdziemy do zagadnienia zapamiętywania, warto wspomnieć, czym w zasadzie jest pamięć i jak działa. Otóż pod pojęciem pamięci należy rozumieć zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania przeróżnych informacji, wydarzeń, skojarzeń itp. Nie ulega wątpliwości, że pamięć to kluczowa umiejętność układu poznawczego, która jednocześnie umożliwia nam naukę czegokolwiek innego.
Kiedyś uważano, że nabytą umiejętność czy zachowane wspomnienie zapamiętuje się na zawsze. Obecnie wiadomo już, że takie twierdzenie nie jest prawdziwe, a sam proces zapamiętywania, a tym samym również zapominania, jest niezwykle złożony.
Zasadniczo pamięć dzieli się na krótkotrwałą i długotrwałą, choć wśród badaczy i ekspertów nie ma jednoznacznej zgody co do tego, gdzie przebiega granica między nimi. Powszechnie uważa się jednak, że pamięć krótkotrwała obejmuje tylko 15-30 sekund, podczas gdy pamięć długotrwała pozwala na zachowanie wspomnień na nieokreślony czas.
Jak i dlaczego zapamiętujemy?
Zgodnie z ogólną teorią zapamiętywania, informacje w mózgu zachowywane są dzięki przekazywaniu impulsów nerwowych między neuronami (czyli komórkami nerwowymi) za pomocą synaps. Wtedy to powstaje engram, czyli ślad pamięciowy, który w rzeczywistości jest przez nas zapamiętywany.
Gdy do synaps docierają kolejne impulsy, informacja jest powtarzana, co tym samym wzmacnia ślad pamięciowy. W czasie snu lub wypoczynku zachodzi natomiast konsolidacja pamięci, czyli jej utrwalenie, co pozwala zapamiętywać na długo. Dlatego też np. po intensywnej nauce zaleca się sen, aby zachować wszystkie nowe informacje. Wiele z nich jest też zapamiętywanych w sposób niezależny, te mechanizmy nie są jednak do końca znane.
Zapominanie krótkotrwałe
Używamy tu nieco analogicznej terminologii jak przy zapamiętywaniu, aby łatwiej połączyć oba procesy. Pierwszym z mechanizmów zapominania jest tzw. zapominanie krótkotrwałe, które polega na szybkim zanikaniu śladów pamięciowych. Wynika to z faktu, że mózg nie rejestruje wszystkich wydarzeń i informacji przyswajanych w ciągu dnia, gdyż uważa je za niepotrzebne. To bardzo istotne, gdyż wskazuje na gospodarność twojego umysłu.
Przykładów takich zachowań jest całe mnóstwo. Idziesz do sklepu i planujesz listę zakupów, wtem nagle zauważasz coś, co rozprasza twoją uwagę. W wyniku tego podczas zakupów zapominasz o produkcie, który był w twojej głowie właśnie w tamtym momencie odwrócenia uwagi.
Zapominanie długotrwałe
Tu możliwości jest znacznie więcej. Jednym z przykładów jest tzw. interferencja, czyli nakładanie się jednych informacji na drugie. Może być ona proaktywna, czyli pozytywna, działająca do przodu – np. podczas nauki, gdy próbujesz poukładać pakiet informacji na nowo, lub też retroaktywna, czyli działająca do tyłu. To już sytuacja nieco gorsza.
Z pewnością znasz też to charakterystyczne poczucie, że powinieneś o czymś pamiętać, lecz nie możesz sobie przypomnieć. Często towarzyszy np. w podróży, kiedy wydaje ci się, że czegoś zapomniałeś. To tzw. efekt Kamina, który na szczęście nie jest groźny. Zazwyczaj po kilkunastu minutach czy kilku godzinach przypomnisz sobie, o co chodziło. Podobnie działa też tzw. efekt końca języka, kiedy nie możesz przypomnieć sobie np. danego słowa czy czyjegoś nazwiska, choć masz je „na końcu języka” właśnie.
Czasem jednak zapomniane informacje nie wracają, często dotyczy to np. nauki. Niektóre dane mają „termin ważności”, a po jego upływie po prostu je zapominasz. To zjawisko również wynika z gospodarności naszego mózgu.
Ćwiczenia na mózg – jakie są najlepsze?
Zapominanie na zawsze
Niekiedy dochodzi do sytuacji, w której za wszelką cenę chcesz o czymś zapomnieć – np. jakieś wyjątkowo nieprzyjemne wspomnienie czy wydarzenie. Niestety nie można czegoś ot tak usunąć z pamięci, możliwe jest jedynie zepchnięcie danych informacji do stanu nieświadomości. Zjawisko to określa się jako motywowane wypieranie.
Nie jest to jednak najlepsze rozwiązanie, nieświadomość nie jest bowiem „śmietnikiem umysłu”. To, co do niej trafi, będzie prędzej czy później powracało, lepiej więc rozprawić się z bolesną przeszłością. To, że o czymś nie pamiętasz, nie znaczy, że twój mózg nie posiada tych wspomnień.
Jak więc widać, mózg jest komputerem najnowszej generacji, który doskonale zarządza swoją pracą. Oczywiście zdolności zapamiętywania, podobnie jak i zapominania, są też dalece indywidualne, z pewnością jednak warto znać przedstawione mechanizmy. Dzięki temu wiesz, jak pracuje twój umysł i w jaki sposób pozbywa się niepotrzebnych informacji.